Read this article in English
“ข้าวต้มสามกษัตริย์”ในรัชกาลที่ ๕ เมนูปัจจุบันทันด่วนกลางทะเล
“ข้าวต้มสามกษัตริย์” คืออะไร? หลายคนรู้จักแต่ข้าวต้มหมู ข้าวต้มซีฟู้ด ข้าวต้มพุ้ย ซึ่งเป็นอาหารที่หารับประทานได้ทั่วไป แต่ “ข้าวต้มสามกษัตริย์”นี่เป็นอย่างไร? หรือเป็นชื่อที่ตั้งขึ้นมาเพื่อความเท่เก๋ไก๋? ผู้บัญญัติคำว่า “ข้าวต้มสามกษัตริย์” นั้นไม่สามารถเจาะจงลงไปได้ว่าเป็นผู้ใด แต่ที่มีการบันทึกไว้แน่นอนก็คือ ที่มาของชื่อนี้ และการคิดค้นเมนูอาหารนี้ มาจากกลางทะเลบริเวณปากอ่าวแม่กลองเมื่อร้อยกว่าปีก่อน ในขบวนเสด็จประพาสต้นของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 
“การเสด็จประพาสต้น” เป็นพระราชกรณียกิจหนึ่งในการปกครองดูแลบ้านเมืองของรัชกาลที่ 5 ด้วยทรงมีพระราชประสงค์ที่จะได้ทอดพระเนตรเห็นวิถีชีวิตและความเป็นอยู่ของราษฎรด้วยพระองค์เอง ในการเสด็จประพาสต้นนั้นจึงเป็นการเสด็จส่วนพระองค์ทั้งทางรถ เรือและรถไฟโดยไม่เป็นที่เปิดเผยแก่ราษฎร
เมื่อเป็นการเสด็จประพาสต้น เสด็จประทับแรมนอกวังเยี่ยงสามัญชน เรื่องอาหารทรงเสวยจึงไม่มีพิธีรีตองมากนัก ดังนั้นเมนูอาหารชาวบ้านแบบบ้านๆอย่าง “ข้าวต้ม” จึงได้กลายเป็นเมนูเสวย เมื่อครั้งเสด็จประพาสต้นใน ร.ศ. ๑๒๓ หรือ พ.ศ. ๒๔๔๗๗ โดยได้มีการบันทึกไว้ในจดหมายเหตุ นิพนธ์โดยสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงใช้พระนามแฝงว่า นายทรงอานุภาพหุ้มแพรมหาดเล็ก เล่าเหตุการณ์ที่ได้ตามเสด็จให้สหายฟัง คือนายประดิษฐ์ หรือ สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ทรงเล่าถึงการเสด็จประพาสทางทะเลด้วยเรือฉลอม จากปากอ่าวแม่กลอง จังหวัดสมุทรสงคราม ไปยังปากอ่าวบ้านแหลม จังหวัดเพชรบุรีไว้ว่า “…เมื่อวันที่ 24 เวลาเช้า เสด็จทรงเรือฉลอมแล่นใบออกประพาสละมุที่เขาจับปลาตามปากอ่าวแม่กลอง มีเรือฉลอมแล่นไปในกระบวนเสด็จ 3 ลำด้วยกัน เที่ยวซื้อกุ้งปลาที่เขาจับได้ตามละมุ แล้วต้มข้าวต้มสามกษัตริย์ขึ้นในเรือฉลอม ที่เรียกว่าข้าวต้มสามกษัตริย์นั้นคือ ต้มอย่างข้าวต้มหมู แต่ใช้ปลาทู กุ้งกับปลาหมึกสดแซกแทนหมู เป็นของทรงประดิษฐ์ขึ้นในเช้าวันนั้นเอง ตั้งแต่ฉันเกิดมาไม่เคยกินข้าวต้มอร่อยเหมือนวันนั้นเลย” “ข้าวต้ม”ที่อร่อยที่สุดเท่าที่ผู้ทรงบันทึกได้กล่าวไว้ มีวัตถุดิบสำคัญ 3 อย่าง คือ ปลาทู กุ้ง และปลาหมึก ความอร่อยของ “ข้าวต้มสามกษัตริย์” ประการหนึ่งมาจากความสดใหม่ของวัตถุดิบที่จับมาจากกลางทะเล อีกประการหนึ่งคือคุณภาพของวัตถุดิบจากปากอ่าวแม่กลองซึ่งได้ชื่อว่ามีความอุดมสมบูรณ์มาแต่เดิม โดยเฉพาะ “ปลาทูแม่กลอง”ซึ่งมีชื่อเสียงในเรื่องความอร่อย และยิ่งไปกว่านั้น เป็นที่ทราบกันดีว่า “ปลาทู” คืออาหารทรงโปรดของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ดังที่คนรุ่นหลังจะได้เห็นภาพคุ้นตาที่มักปรากฏอยู่ในร้านอาหารไทย นั่นคือพระบรมฉายาลักษณ์ขณะที่ทรงทอดปลาทู และยังปรากฎในพระราชหัตถเลขาหลายครั้งหลายคราเกี่ยวกับปลาทู เช่น พระราชหัตถเลขา ลงวันที่ ๒๐ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๘ (พ.ศ. ๒๔๕๒) ที่มีมาถึงพระราชชายา เจ้าดารารัศมี มีพระดำรัสถึงปลาทูไว้ว่า
“…หมู่นี้ฝนชุก….ในเดือนสิงหาคม คิดจะไปกาญจนบุรี ราชบุรี และเพชรบุรี สอนกินปลาทูเสียใหม่อีกสักที เพราะเหตุที่หมู่นี้กินไม่ได้ เหม็นคาว…” “ปลาทู”ที่สดใหม่จากแหล่งจับปลาทูที่ดีที่สุดแห่งหนึ่งในเมืองไทย ทำให้ข้าวต้มธรรมดาๆที่เป็นเมนูปัจจุบันทันด่วนกลางทะเล กลายเป็นเมนูที่อร่อยเลิศล้ำ และได้รับการขนานนามว่า “ข้าวต้มสามกษัตริย์”นับแต่นั้นเป็นต้นมา “…ตั้งแต่ฉันเกิดมาไม่เคยกินข้าวต้มอร่อยเหมือนวันนั้นเลย” แค่ประโยคนี้ประโยคเดียว ก็อาจทำให้หลายคนถวิลหา “ข้าวต้มสามกษัตริย์”จนต้องลุกมาต้มข้าวต้มกลางดึกเลยทีเดียว….
—————————————
ข้าวต้มสามกษัตริย์
เชฟห้องอาหาร TIME Riverfront Cuisine & Bar แห่ง “ณ นิรันดร์” โรแมนติก บูทีค รีสอร์ท ที่ได้รับเชิญให้รังสรรค์เมนูเก่าแก่ ‘ข้าวต้มสามกษัตริย์’ ซึ่งประกอบไปด้วย ปลาทู กุ้ง และ ปลาหมึก – “ณ นิรันดร์” โรแมนติก บูทีค รีสอร์ท (www.nanirand.com) 
